Υπάρχουν βιβλία γραμμένα στο δεύτερο μισό του 20ου αίωνα που θεωρούνται πλέον κλασικά έργα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας, τα οποία ίσως οι περισσότεροι δεν έχει τύχει να συναντήσουν, εντούτοις θα άξιζε οπωσδήποτε να βρίσκονται σε κάθε βιβλιοθήκη. Ένα από αυτά, το οποίο μάλιστα απασχόλησε πέρυσι την αναγνωστική λέσχη, είναι ο Λοιμός του Αντρέα Φραγκιά (1921-2002). Δημοσιευμένο το 1972, (κυκλοφορεί και σήμερα από τον «Κέδρο») αποτελεί κείμενο-σύμβολο της φρίκης που βιώθηκε ιστορικά στα στρατόπεδα εξορίας κατά την μεταπολεμική περίοδο, γραμμένο με τρόπο τέτοιο, που να το καθιστά πανανθρώπινο και διαχρονικό, χωρίς αναφορές σε ονόματα και συγκεκριμένους τόπους. Ξεχωρίζει για την αφηρημένη, σχεδόν ποιητική, γραφή του και την υποβλητική του ατμόσφαιρα. Το 1976 ο Παντελής Βούλγαρης εμπνεύστηκε από το Λοιμό την ταινία του «Happy Day».
Απόσπασμα: [η Τελετή]
Αργά το απομεσήμερο, φάνηκε το σπουδαίο πρόσωπο που περίμεναν. Κανένα πλοίο δεν πλησίασε το λιμάνι. Η διαπόμπευση σταμάτησε με δυνατή θριαμβευτική μουσική. Αυτός που θέλησε να σκοτωθεί στα βράχια μπερδεύτηκε μέσα στον κόσμο, χάθηκε κι έπαψε να λέει ότι είναι ένας γελοίος που γλύστρησε.
Άρχισαν τα εγκαίνια, έγιναν οι υποδοχές, τα καλωσορίσματα, οι προσφωνήσεις. Ποιος είναι; Κάποιος, τι σε νοιάζει; Κανένας δεν κατάλαβε ούτε συγκράτησε το όνομα του σπουδαίου επισκέπτη. Ύστερα, ακούστηκε ένας ψαλμός:
«Δεόμεθα από βάθους καρδίας υπέρ…»
Ακούς τις δεήσεις και ψιθυρίζεις: «Δέομαι για τον εαυτό μου να μη γίνω σαύρα, κεφαλόποδο, πολύποδας, οστρακοφόρο, να μη γυρίσω στην προϊστορία…»
Η πλαγιά είναι γεμάτη ακίνητους ανθρώπους που δεν ακούν, δεν βλέπουν, δεν ξέρουν αν θα τελειώσει ποτέ αυτή ή κάποια άλλη τελετή.
Σε κάποια στιγμή έκοψαν τις μεταξωτές κορδέλες και διάβηκαν αγέρωχοι την καινούρια γέφυρα. Ο σπουδαίος επισκέπτης, που ήρθε από τον έξω κόσμο, ανέβηκε στην εξέδρα και είπε με έξαρση:
«Το μνημείο αυτό είναι η συμβολική γέφυρα που σας επιτρέπει να περάσετε από το σκοτεινό χθες στο ελπιδοφόρο και φωτεινό σήμερα. Την κατασκευάσατε με τα χέρια σας, με τη συνείδησή σας. Είναι η ίδια η συνείδησή σας που γεφύρωσε το ζοφερό χάος… Είναι ένα έργο πολιτισμού, όπως είναι και ολόκληρος τούτος ο τόπος του ηθικού εξαγνισμού και του μεγαλείου…»
Ξαφνικά, ένας ποντικός λιγδιάρης και βρωμερός, ένας αρουραίος από τις χιλιάδες που αλωνίζουν εδώ, ξεπρόβαλε στην εξέδρα. Προσπάθησαν να τον κρύψουν, αλλά αυτός στάθηκε αμέριμνος και ύστερα άρχισε μικρές βόλτες. Ένας ποντικός καλοθρεμμένος, με κρεμαστό τρίχωμα, μυτερά δόντια και πονηρή επιθετική ματιά. [Λοιμός, σσ.169-170]
Ο Αντρέας Φραγκιάς μιλά για το Λοιμό*
«Στο Λοιμό οι σχέσεις βιωμένου και επινοημένου είναι πιο καθαρές. Στο βιβλίο αυτό δεν υπάρχει επινόηση των καταστάσεων. Το μέρος που μπορούμε να θεωρήσουμε ως επινοημένο αφορά τη σύνθεση των περιστατικών και του βιβλίου παρά τα πραγματικά περιστατικά που αναφέρονται. Η σχεδόν ατημέλητη γραφή του είναι ο κώδικας του βιβλίου. Η γραφή αυτή δεν ήταν επινόηση, σχηματίστηκε στην πορεία της κατασκευής του ως μοναδικός τρόπος για να ειπωθούν ορισμένα πράγματα. Στο βαθμό που όλη η περιρρέουσα κατάσταση, η ασφυκτική πραγματικότητα της περιόδου εκείνης, είχε στοιχεία παραλογισμού και υπέρβασης. Έτσι, δεν ήταν δυνατόν να υπάρξει μια στρωτή ρεαλιστική αφήγηση. Το έγραψα λοιπόν έτσι γιατί δεν μπορούσα να κάνω αλλιώς, κι όχι γιατί δεν επιχείρησα να το γράψω αλλιώς.
[…]Ενδεχομένως η ανάγκη μιας φωτογραφικής αποτύπωσης να ατροφούσε την επιθυμία μου να φανούν – όσο είναι δυνατό να φανούν- άνθρωποι σε αυτές τις εντελώς ιδιάζουσες συνθήκες. Στη μέγκενη της σύνθλιψης μιας προσωπικότητας και της ραγδαίας μεταβολής του κόσμου γύρω. Το παράλογο δεν βρίσκεται στη γραφή, βρίσκεται στη βιωματική αυτή σύγκρουση. Στη σύνθλιψη των ανθρώπων αυτών από ένα μηχανισμό που τους υποχρεώνει να χάσουν τον πραγματικό τους εαυτό. Η προσπάθεια να σώσουν τον εαυτό τους ίσως να ήταν –δεν ξέρω σε ποιο βαθμό πέτυχε- η κεντρική πρόθεση αυτού του βιβλίου.»
*μεταξύ άλλων, στον Μισέλ Φάις : «μονόλογος του ΑΝΤΡΕΑ ΦΡΑΓΚΙΑ», εκδ. Πόλις 2001
Οκτώβρης 09
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου